МУИС Хэвлэлийн газар Pearson хэвлэлийн газраас орчуулгын албан ёсны эрх авч, МУИС-ийн багш нарын баг тун удахгүй орчуулж хэвлүүлэх гэж байна. Санхүүгийн зах зээл ба байгууллагууд сурах бичиг нь оюутнуудыг ирээдүйн ажлын гараанд бэлтгэхэд нь дараах онцлог чадваруудыг олгоход тусална.

• Оюутнуудын сэтгэн бодох, дүн шинжилгээ хийх суурь зарчмуудыг олгоно. Үүнд: Mэдээллийн тэгш бус байдалтай холбоотой асуудлууд (Агентын), ашиг сонирхлын зөрчлүүд, ажил гүйлгээний зардал, эрэлт, нийлүүлэлт хөрөнгийн зах зээлийн тэнцвэр, үр ашигт зах зээл, эрсдэлийн удирдлага ба хэмжүүр

• “Менежерийг дадлагажуулах нь” хэсгүүдэд санхүүгийн мэргэжилтний санхүүгийн зах зээл болон байгууллагуудтай харьцах хандлагыг онцолсон 20 гаруй практик хэрэглээг оруулсан.

• Загвар тус бүрийг шат дараатай, нарийвчлан боловсруулснаар оюутнуудад нийт материалыг илүү хялбар эзэмших боломж олгосон.

• Профессоруудад сурах бичгийг өөрийн хүссэн хэлбэрээр ашиглаж болох маш уян хатан нөхцөл боломжийг бүрдүүлсэн.

• Сурах бичиг нь бүхэлдээ санхүүгийн олон улсын төлөв байдлыг тусгасан.

• “Санхүүгийн мэдээг дагах нь” гэсэн онцлог хэсэг нь санхүүгийн мэргэжлийн сонин, хэвлэлийг унших дадал олгох хөшүүрэг болно.

• Олон тооны бодит жишээг багтаан онолын мэдлэгийг бодит амьдралтай хослуулснаар оюутнуудын суралцах сонирхлыг нэмэгдүүлэх нь гарцаагүй.

• Сурах бичиг нь санхүүгийн системд цахим технологийн (компьютер ба харилцаа холбоо) хөгжлийг ихээхэн тусгасан болно. Материалыг цахим хаяг дээрх дасгалуудтай хавсарган, цахим эх сурвалжуудаас график болон хүснэгтүүд оруулж сурах бичгийн эх сурвалж болон тайлбар хэсэгт цахим хаягуудыг нэмэх байдлаар интернетийг өргөн хүрээнд ашигласан. Түүнчлэн сурах бичигт технологийн өөрчлөлтийн санхүүгийн зах зээл болон байгууллагад үзүүлж буй нөлөөллийг тусгасан тусгай “Цахим санхүү” мэдээллийн хэсгийг багтаасан болно.

МУИС хэвлэлийн газар нь WILEY хэвлэлийн газартай орчуулгын эрхийн гэрээ байгуулжээ. Ингэснээр МУИС-ийн физикийн тэнхимийн багш нарын баг албан ёсоор Fundamentals of Physics by Halliday and Resnick номыг орчуулж тун удахгүй хэвлүүлэхээр ажиллаж байна.

“Fundamentals of Physics” сурах бичиг нь анх 1960 онд АНУ-д хэвлэгдэж байсан бөгөөд 2021 оны есдүгээр сард 12 дахь хэвлэл нь дахин шинэчлэгдэн гарсан. David Halliday, Robert Resnick нарын уг сурах бичиг олон улсын 47 хэлээр орчуулагдаж, 10 сая гаруй оюутан суралцсан физикийн шинжлэх ухааны алдартай бүтээлүүдийн нэг юм. Мөн Jearl Walker 1990 оноос хойш энэ номын зохиогчоор ажиллаж 5 дахь хэвлэлээс эхлэн засварлан өнөөг хүртэл эрэлттэй физикийн сурах бичиг хэвээр  хадгалж үлдсэн. Физик, инженерчлэлийн шинжлэх ухааны оюутнуудад зориулсан анхны сурах бичиг болох энэ ном хоёр хэсгээс бүрддэг. Нэгдүгээр хэсэг 25 бүлэгтэй бол харин хоёрдугаар хэсэг 26 бүлгээс тогтоно.

Сонирхуулахад, 2002 онд Америкийн Физикийн Нийгэмлэг уг бүтээлийг 20-р зууны физикийн хамгийн шилдэг зохиолоор нэрлэжээ. Тиймдээ ч АНУ-ын коллежуудад бакалаврын физикийн хичээлийн нэг хэсэг болгон өргөн хэрэглэгддэг гол суурь сурах бичиг юм.

МУИС-ийн-Мэдээ-2021.12.21 by Numpress MUISPress on Scribd

МУИС-ийн Мэдээ

#Цэцэрлэгжүүлэлт, ногоон байгууламж ном хямдарлаа

Тав тухтай, эрүүл амьдралыг эрхэмлэдэг хүмүүс анхаарна уу!!

Та номыг худалдан авбал:

– Төрөл бүрийн мод, жимсний бут, цэцэгс, ургамлыг тарьж ургуулах

– Арчлах, хэлбэржүүлэх, үржүүлэх, шилжүүлэн тарих

– Бордоог ангилах, хэрэглэх, хортон шавьж устгах аргыг сурч өөрийн гараар цэцэрлэгээ байгуулах болно.

#Та номыг уншвал:

* Мод бутыг үржүүлэх аргуудыг нарийвчлан тайлбарлаж, зүсэж, нийлүүлж, залгалт хийж буйг зургаар харуулсан байгаа.

* Чацаргана, үхрийн нүд, тошлой, гүзээлзгэнэ, бөөрөлзгөнө, алим, чавгыг тарих, арчлах талаар дэлгэрэнгүй мэдээлэл, зураг, тайлбар оруулсныг харах болно. #Бидний эргэн тойрондДэлхий улс орнууд хурдацтай хөгжин, хотууд өргөжин тэлэхийн хэрээр хүмүүсийн нягтаршил, бохирдол ихсэж, оршин суугчдын эрүүл, экологийн аюулгүй орчинд амьдрах нөхцөл байдал хүндэрсээр байна. Корона вируст халдварын тархалт ч хүн төрөлхтний амьдралын хэв маяг буруу байгааг харууллаа. Хүмүүс байгальтай ойр, хотоос зайдуу, хувийн байрандаа амьдрах, аль болох төвлөрлөөс зугатахыг эрмэлзэж байна. Хот суурин, амьдарч буй орчноо ногоон байгууламжтай болгох нь өвчлөл, стресс дарамтаас өөрсдийгөө хамгаалах гол арга юм.

* Цэцэрлэг, ногоон байгууламж нь зуны хэт халалтыг бууруулан, хавар намар өвөлд салхи, шороон шуурганаас хамгаалж, агаарын бохирдол, дуу чимээг багасгах, нүүрсхүчлийн хийг бууруулах бөгөөд хүмүүсийн ядаргааг тайлж амраадаг.

* Цөөрөм, нуур зэрэг усан байгууламж нь байгалийн хаягдал усыг цэвэрлэж, мод бут сөөг болон ургамлын навч, мөчир, өвслөг иш зэрэг нь дуу чимээг багасгана. #МУИС-ийн эрдэмтдийн бичсэн

* “Цэцэрлэгжүүлэлт, ногоон байгууламж” номонд цэцэрлэг ногоон байгууламжийн ач тус, ангилал, төлөвлөлт, мод, бут сөөгийг хүлэмж болон ил талбайд тарьж ургуулах зэрэг олон мэдээлэл багтжээ.

Энэ номыг хот төлөвлөлт, ландшафт архитектур, газрын менежмент, ойн үйлдвэрлэлийн техник технологи, байгаль орчны нөхөн сэргээлт, хүрээлэн буй орчин судлал, биологи, экологи, инженерийн чиглэлээр суралцаж буй оюутнууд, хот төлөвлөлт, цэцэрлэгжүүлэлт ногоон байгууламжийн чиглэлээр сонирхогч хүн бүр ашиглах боломжтой юм.

МУИС-ийн Мэдээ 2002-03

МОНГОЛ УЛСЫН ТҮҮХ

#Түүх эхлэхийн өмнө
Эртний хүмүүс Монгол нутагт суурьшиж, анхны соёлыг буй болгосон үеэс эдүгээг хүртэлх Монголчуудын түүхийг харуулсан томоохон бүтээл таны гар дээр очиж байна.
МУИС-ийн Түүхийн тэнхимийн багш нар “Монгол улсын түүх” номыг туурвихдаа түүхэн үйл явдал, он цагийн хэлхээсийг тоочин бичихээс татгалзан, сэдэв, бүлэг бүрдээ асуудал дэвшүүлж, эх сурвалж, зураг, баримтуудыг түлхүү чигжиж оруулжээ. Тийм учраас би энэ номыг босон суун гараасаа салгалгүй уншиж, түүхэн үйл явдалд автаж, Монгол Улсынхаа мандан бадарч, уруудан доройтсон үес, дэлхийн түүхэнд үлдээсэн арилшгүй мөрүүдийг мөшгин, баялаг мэдээллээр оюунаа цэнэглэв.
“Монгол улсын түүх” ном нь айл бүрийн номын санд зайлшгүй байх сайхан бүтээл болжээ.
#Монголын түүхийг дэлхийн түүхээс салган үзэх боломжгүй
Нарны аймгийн 9 гарагийн нэг дэлхий дээр газарзүйн өвөрмөц тогтоц бүхий 5 тивийн, 6 өөр цаг уурын бүсэд олон янзын шашин шүтлэгтэй, дахин давтагдашгүй соёл, түүх бүхий 195 улс оршин тогтнож, дэлхийн нийт хүн амын тоо 7.5 тэрбумд хүрээд байна.
Тэд иргэншлийн хувьд нүүдэлчин ба суурьшмал гэсэн оршин амьдрахуйн хоёрхон хэв маягт хуваагддаг. Монгол бол нүүдэлчдийн соёл иргэншлийн дэлхийн төв, нүүдэлчдийн соёл иргэншил бол байгальд ээлтэй, хүнд хамгийн дархлаа сайтай соёл иргэншил гэж болно.
Гэтэл нүүдэлчдийн нийгэм бүдүүлэг, зэрлэг хэмээн үздэг европ төвт болон хятад төвт үзэл дэлхийн түүх бичлэгт хүчтэй хэвээр байгаа нь харамсалтай. Сүүлийн үед энэ онолын алдаа мадгийг хүчтэй шүүмжилдэг онолын шинэ чиг хандлага буй болоод байна. Энэ нь нүүдэлчдийн төр, нийгмийн байгууллыг үл ойшоох, овог аймгийн бүтэцтэй, нүүдэлчин ахуйтай, ураг төрлийн зохион байгуулалттай нийгэм гэсэн загвар ойлголт дэлхий нийтэд тогтсоныг шүүмжилж, уг онолоос татгалзаж эхэлснийг хэлж буй ажээ.
Үнэндээ бол төр, улс гэдэг ойлголт нь монгол нутагт анхлан биежиж бий болсон.
Улс гэдэг нь тусгаар тогтносон, халдашгүй бүрэн эрхтэй, түүнийг нь дэлхийн улс орнууд хүлээн зөвшөөрсөн, өөрийн гэсэн нутаг дэвсгэр, хил хязгаартай, эдийн засаг, соёл, зан зашил бүхий хүмүүсийн нэгдэл, холбоо юм.
Улс хэмээх үгийн язгуур “газар нутаг”-аа хамгаалах, “улс орондоо эзэн” болох тэмцлийг эхлүүлсэн түүхэн хүн бол монголчуудын хувьд Хүннү гүрний их хаан Модун Шаньюу билээ. Тэрээр цэрэг зэвсгийн хүчээр улс орноо төвшитгөж, Ази Европыг холбосон дэлхий дээрх нүүдэлчдийн анхны төрт улс Хүннү гүрнийг үүсгэн байгуулсан нь МЭӨ 209-93 оныг хүртэл оршин тогтнож байлаа. Хүннү гүрэн нь өмнөд талаараа Цагаан хэрэмээс Тэнгэр уул, баруун талаараа Тэнгэр уулаас хойшлон Эрчис мөрөн, Хойд талаараа Эрчис мөрнөөс Амар мөрөн, зүүн талаараа Амар мөрнөөс Сунгари мөрөн дамжин Цагаан хэрэм хүрч байжээ.
Үүнээс хойш бүрэлдсэн Сяньби, Нирун, Түрэг, Уйгур, Кидан улсуудын араас нүүдэлчдийн төдийгүй дэлхий дахинаа алдараа цуурайтуулсан нэгэн их улс мандан дэлгэрсэн нь Их эзэн богд Чингис хааны 1206 онд үүсгэн байгуусан, түүний үр ач нарынх нь 1368 он хүртэл 162 жил залгамжлан удирдсан Их Монгол Улс юм.
Их эзэн богд Чингис хаан нүүдэлчдийг эдийн засаг, цэрэг зэвсгийн хүчээр дарах гэж оролдсон Алтан улс, худалдаа наймааны гол сувгийг нь хааж эдийн засгийн аргаар боох гэж оролдсон Тангуд улс, элчийг хөнөөж дипломат ёсыг зөрчин басамжилан доромжилсон Хорезмын вант улс зэрэг тусгаар тогтнолд нь шууд халдсан улсуудтай тэмцэлдэж эрхэндээ оруулсан нь нийт 33 сая квадрат километр нутгийг хамарч байжээ. Монголчууд ийнхүү дэлхийн түүхнээ хамгийн том, хамгийн хүчирхэг эзэнт гүрнийг байгуулсан юм.
Их эзэн богд Чингис хаанаас хойш, түүний үр ач нарын үед Их Монгол Улс улам бүр өргөжин тэлсээр өнөөгийн БНХАУ, Төвд, Монголын нутгийг хамарсан Юань гүрэн, өнөөгийн Казакстан, Киргизистан, Узбекистан, Таджикстан, БНХАУ-ын Шинжаан Уйгарын нутгийг хамарсан Цагаадайн улс, өнөөгийн Иран, Ирак, Афганистан, Туркменистан, Армян, Азербайджан, Гүрж, Турк, Пакистаны нутгийг хамарсан Ил хаант улс, өнөөгийн Болгар, Крим, Умард Кавказ, ОХУ-ын Астархан мужийг хамарсан Алтан ордны улс хэмээх дөрвөн том засаг захиргааны нэгжид хуваагджээ. Энэ тэлэлт XIII-XV зууны дэлхийн түүхийг орвонгоор нь эргүүлсэн юм.
Монголын эзэнт гүрний хаанчлалын үед монголчууд, өөрсдийн анх санаачилж, “алтан гэрэгэ” бүхий хааны элч нараар дамжуулан хэрэгжүүлж эхэлсэн дипломат ёс, дипломат хүч, эдийн засгийн хүчийг сонгодог утгаар нь бүрэн ашиглаж, 200 жил ЕвроАзийг төвшитгөн хөгжүүлсэн байна.

Газар нутаг, эрх мэдлээ булаалдаж, мөн шашин хоорондын мөргөлдөөний улмаас хэмлэлдэн тэмцэж байсан улсууд Монголын эзэнт гүрний захиргаанд орсноор үймээн самуун, тэмцэл нь зогсож бүх талаар хөгжих, цэцэглэх боломж бүрдсэн. Энэ бол хөдлөшгүй, гарцаагүй үнэн бөгөөд Монголын түүхийг дэлхийн түүхээс салган үзэх боломжгүй юм.
Та “Монгол улсын түүх” номын II, III, IV бүлгээс монгол нутагт хүмүүс суурьшиж, ан гөрөө, аж ахуй эрхэлж, нийлж нэгдэн амьдарснаас эхлээд Монголын эзэнт гүрнийг байгуулан дэлхийг донсолгосон үйл явдлууд, түүхэн зураглал, баримт сэлт тод дүрслэгдсэн байгааг унших болно.
Цааш Монголын эзэнт гүрний дараах үе, XVII-XX зууны эхэн үеийн Монгол орон, 1911 оны Үндэсний хувьсгал: Монголчуудын сэргэн мандалтын эхэн, Үндэсний ардчилсан хувьсгалын үе, Тусгаар тогтнолын бэхжилт, социализм байгуулах оролдлого, Ардчилал шинэчлэлийн үеийн Монгол Улс хэмээн үргэлжилнэ. Та шимтэн уншаарай.

#Сонирхуулахад
Монголчууд 1911 оны сүүлээр тусгаар тогтносон улсаа байгуулж чадсан. Энэ үеэс өөрийн улсад орчин цагийн боловсрол, шинжлэх ухааныг үүсгэн хөгжүүлэх, үндэстэн-улсын эрх, оршин тогтнолыг түүхээр зөвтгөн тайлбарлахыг Засгийн газар болон хувь хүмүүс оролдох болсон билээ. Тэдгээр оролдлогуудын нэг нь Олноо өргөгдсөн Монгол Улсын албан ёсны түүх болох “Зарлигаар тогтоосон Монгол Улсын шаштир” хэмээх 2 дэвтэр бүтээл байв.
Монгол Улс 1921 оны сүүлээр түүх судлалын анхны байгууллага Судар бичгийн хүрээлэнг байгуулав. Түүнээс 40 жилийн дараа 1961 онд Түүхийн хүрээлэн байгуулагдсанаар түүхийн ухааны мэргэжлийн байгууллага бий болжээ.
1920-иод оны дунд үед Ж.Цэвээн “Монгол Улсын товч түүх”, дараа нь А.Амар “Монголын товч түүх”-ийг бичсэн нь 40-өөд оны дунд үе хүртэл Монголын түүхийн гол үзэх ном болж байв.
Дэлхийн II дайны дараа хөрш улсууд монголын тусгаар тогтнолыг бүрэн хүлээн зөвшөөрснөөр БНМАУ-ын түүхийг шинэ онол, арга зүй, агуулга, хандлагаар судлах түүх судлалын хөгжлийн цоо шинэ үе эхэлсэн. Тусгаар тогтносон Монгол Улсын албан ёсны түүхийг ЗХУ-ын мэргэжилтнүүдийн тусламж, хяналтын дор 1950, 1960-аад оны дунд үед тус тус бичиж хэвлүүлжээ. 1980-аад оны сүүлч, 1990-ээд оны эхнээс түүхийг улс төр, үзэл суртлын бүрхэвчгүй бодитоор авч үзэхийг эрмэлзэх болж, түүхчдийн өмнө архив нээлттэй болсон.
1990 оны эхээр Монголд ардчилсан шинэ үе эхэлж, тэр цаг үеэс манай түүхчид хэзээ ч байгаагүй ихээр өнгөрсөн цаг үеийг сонирхон судлах болсон юм. Тэгээд түүхийн судалгааны төрийн болон хувийн хэвшлийн маш олон байгууллага байгуулж, асар олон тооны бүтээлүүдийг туурвиж, хэвлүүлж эхэлсэн.

МОНГОЛ УЛСЫН ТҮҮХ
1999 онд Монгол Улсын Ерөнхийлөгчийн зарлигаар судлаач эрдэмтэд, тэргүүлэх түүхчид хамтран “Монгол Улсын түүх” хэмээх таван боть зохиол туурвисан билээ.

МУИС-ийн Түүхийн тэнхимийн багш нарын хамтран бичсэн “Монгол улсын түүх” ном нь дээрх таван боть бүтээлийн агуулгыг бүрэн багтаасан, жирийн иргэд, түүх сонирхогч хэн бүхэнд мэдлэгээ тэлэх, түүхээрээ бахархах боломжийг олгосон сайхан туурвил болсон юм.

Ажил хэрэгч хүмүүсийн ширээний ном

Бидний өдөр тутмын амьдрал, ажилд харилцаа чухал. Харилцааг ойлгомжтой, амжилттай өрнүүлэх арга нь зөв ярьж, танилцуулж, хэлэлцэх явдал билээ. Өөрийгөө зөвөөр ойлгуулах, ажил хэргээ амжилттай удирдан явуулах хэрэгцээ хүн бүрт бий. Жирийн нэг чалчаа яриа, хэвийн үгсээр тэр хэрэгцээг хангах боломжгүй.

Та “Илтгэх урлагийн онол, арга зүй” номыг уншвал амжилтанд хүрэх, бусдыг удирдах, эзэмдэх урлагтай танилцаж, шинэ мэдээлэл, мэдлэгээр тархиа цэнэглэж, бодит жишээ баримтууд, сонин сайхан ярианд автаж, өөрийгөө хөгжүүлэх боломжийг нээх болно. Харин дараа нь та энэ бүтээлийг ширээн дээрээ байнга тавьж, үе үе эргүүлэн харж байх болов уу гэж найдна. Ингээд номын агуулгаас товчхон танилцуулъя.

Илтгэх урлаг ба амжилт

Илтгэх урлаг нь эмх цэгцтэй сэтгэж, түүнийгээ яруу сайхнаар олон нийтэд дамжуулах, сонсогчдод итгэл үнэмшил төрөхүйц баталгаатай, сонин содон жишээ баримтад түшиглэн итгүүлж өгүүлэх урлаг юм.

Энэ урлаг хүнийг хөгжүүлж, өөрт итгэх чадварыг бий болгох замаар өөрийг нь өөрт нь танин мэдүүлэх, нийгмийн орчинг өөрчлөгч, шинэчлэгч ухаан юм. Хүн өөрийгөө сайтар таньснаар бусдад өөрийгөө зөв ойлгуулж, нийгэмд эзлэх байр суурь нь тэр хэрээр бэхжинэ. Тэгээд нийгэмд танигдаж, хариуцлага үүрч, ухаан санаа нь тэлж хүчирхэг бие хүн болж төлөвшдөг. Илтгэх урлагийн гол зорилго бол сонсогчдод мэдээ мэдээлэл түгээж,  тэдний итгэл үнэмшлийг өөртөө татаж, тэднийг манлайлах үйл хэрэг юм.

Илтгэх урлагийг сайн эзэмшсэн хүн бусдын хүндлэл, дэмжлэгийг хүлээдэг. Бусдын хүндлэл, дэмжлэгийг хүлээж чадсан хүн амжилт, алдар хүндийг араасаа дагуулдаг жамтай. “Цаг хугацаа урсан өнгөрөх ч хэлсэн үг мөнх үлддэг”, “Амжилтын тухай бодвол амжилт ирдэг, айдсын тухай бодвол айдас ирдэг” гэдэг дээ.

Уран илтгэх ухаан нь урлаг уу, шинжлэх ухаан уу?

Зөв сайхан найруулах аргуудыг өргөн ашиглаж, үгийг амилуулан увидасжуулж, илтгэгчдийн авъяас чадварын хэрээр сонсогчийн сэтгэл зүрхийг догдлуулж, үзэл бодлыг урвуулан татах шинжтэйн хувьд уран илтгэл бол урлаг гэдгийг орчин үеийн судлаачид, илтгэгчид хүлээн зөвшөөрчээ.

Харин илтгэх урлагийн түүхэн хөгжил хувьсал, түүний үндсэн ба тусгай зорилго, зорилт, хүрэх үр дүн хийгээд хэрхэн илтгэлийн сэдвээ зөв сонгох, илтгэл бэлдэх үйл явц, илтгэлийг бусдад хүргэх арга замууд, түүнээс гарах үр дүн зэргийг цогцоор нь шинжлэх талаасаа бол шинжлэх ухаан гэгддэг.

Илтгэх урлаг хүмүүс хоорондын харилцаанаас эхтэй учраас боловсролын хамгийн эртний салбар гэдэг.

Түүхийн мэдээгээр бол эртний Грект илтгэх урлагийн анхны сургуулийг шүүхийн мэтгэлцээний үйлтэй холбогдуулан Карокс гэх мэргэн сурталтан анх нээж, түүний хөгжилд Эзоп, Изократ, Демосфен, Платон, Аристотель, Сократ,  зэрэг олон мэргэд чухал үүрэг гүйцэтгэжээ.

Дэлхийн хоёрдугаар дайны дараа Английн ерөнхий сайдаар ажиллаж байсан Уйнстон Черчилл “Илтгэх урлаг бол дэлхий дээрх бие даасан хүч мөн” гэж тодорхойлсон. Тэрээр аугаа илтгэгч, удирдагч байлаа.

Илтгэх урлагийн хүч

Монголчуудын яруу өгүүлэхүйн ухаан, яруу илтгэхүйн эрдэм, хэлж илэрхийлэх ур чадвар эртний уран зохиолын шад шүлэг, ерөөл, билиг үг, зүйр цэцэн үг, сургаал үгсэд илэрхий харагддаг. Хүннү их гүрний хаан Модун Шанью “Аливаа үндэстний оршин тогтнохуйн үндэс нь газар юм” гэсэн нь одоо ч үнэ цэнээ алдаагүй хэвээр байна. Талын язгууртан, нүүдэлчдийн хүн төрөлхтний утга соёлын арвин сан хөмрөгт оруулсан алдарт “Монголын нууц товчоо”-нд маш олон цэцэн билигтэй, онч үг байдаг нь тусгай судлагдахуун болсон юм.

Ингээд Чингис хаанаас эхлээд аугаа илтгэгч удирдагчдын чадвар, илтгэх урлагийг эзэмшин үгийн хүчээр ялалт, хувьсгал хийсэн талаар дэлгэрэнгүй өгүүлнэ.

Нэгэн сонирхолтой жишээ дурдахад, Вашингтоны Армийн академийн цэргийн урлагийн тэнхимийн ханан дээр гуч гаруй зураг залаастай байдаг бөгөөд хамгийн эхэнд нь мянганы суут жанжин Чингис хааны маань хөрөг хэлсэн үгтэйгээ байдаг ажээ.

Илтгэх урлаг байгалиас заяадаг зүйл үү, хичээл зүтгэлээр сурч даддаг зүйл үү?

Энэ асуултад илтгэх урлаг судлаачид, уран илтгэгчид “Хичээл зүтгэлээрээ суралцдаг дадал, чадвар, хэвшил” хэмээн хариулж баталгаа болгон олон арван түүхэн үйл явдал, үе үеийн илтгэгчдийн намтар, баримтаар жишээ авчээ. Тухайлбал, эртний Грекийн их илтгэгч Демосфен ээрүү тулитраа хэлтэй, бөгтөр үзэмжгүй нэгэн байж. Тэрээр хэлний гажгаа засахын тулд далайн эрэг дээр амандаа чулуу хийгээд чанга дуугаар яруу найраг уншиж эхэлсэн гэдэг. Демосфен өгсүүр өөд чанга хашгиран гүйсээр амьсгалаа задалж, цээл тунгалаг дуутай болсон ба хурц үзүүртэй мэснүүдийн дунд олон цагаар дасгал хийсээр бөгтөрөө тэгшилж өв тэгш уран илтгэгч болсон байна.

Мөн Америкийн цагаан ордонд ерөнхийлөгчийн илтгэлээ бэлддэг тусгай өрөө байдаг бөгөөд үе үеийн ерөнхийлөгч нь олон цагаар бэлтгэл хийн хэлэх үгээ урьдчилан эзэмшдэг уламжлал тогтжээ.

Хүн төрөлхтний түүхэнд чухал хувь нэмэр оруулсан олон үйл явдалд үгийн хүч увидасыг ашигласан билээ. Тухайлбал хүний эрхийн төлөө цогтой тэмцэгч Мартин Лютер Кинг 1963 оны наймдугаар сарын 23-ны өдөр Авраам Линкольний хөшөөний өмнө цугласан олон мянган хүний өмнө “Надад мөрөөдөл бий” илтгэлээ тавьж, тэнд цугласан олонд “Энэ ертөнцийн бүх хүн арьс өнгө, үндэс угсаагаараа үл ялгарч, бүгд тэгш эрхтэй байх ёстой” гэдгийг үгийн хүчээр нотолж, итгүүлж чадсан юм.

Орчин үед илтгэх урлаг улам эрэлттэй болсноор улс төр, бизнес, хэвлэл мэдээлэл, шашин, боловсролын гээд олон салбарт хүрээгээ тэлж, мэргэжил бүрийн онцлогтой уялдан салбарлан хөгжиж байна.

Хэл сэтгэхүйн харилцаа, хамаарал

Хэлийг сэтгэхүйгээс салгаж үзэх, хэлийг сэтгэхүйтэй адилтгаж үзэх нь хоёул эндүүрэл юм. Хэлнээс тасархай хоосон сэтгэхүй байж болохгүй. Өөрөөр хэлбэл хүмүүс үгийн бааз суурь дээр сэтгэдэг.

Сэтгэхүйн боломжийг хэлний чадвараас салгах аргагүй. Хэл нь утга агуулсан бүтээл юм, харин сэтгэх гэдэг нь хэлний тэмдгийг ажиглах ажиллагаа явуулах гэсэн үг юм.

Сэтгэхүй бүхлээрээ хэлэнд хамаатай бус бол хэл мөн бүхлээрээ сэтгэхүйд хамаарахгүй. Мэдээллийг бататгах, дамжуулах, хадгалах зэмсэг болохын хувьд хэл нь сэтгэхүй болон бодит ертөнцийг таньж мэдэхэд чиглэсэн, энэхүү мэдлэгээ хүний ухамсарт тусгахад чиглэсэн хүний оюуны бүхий л үйл ажиллагаатай холбоотой. Гэхдээ хамтдаа нэгэн цогц болох хэдий ч хэл ба сэтгэхүй яг адил зүйл биш. Тэдгээр нь олон цэгт давхцах боловч бүрэн дүүрэн давхцахгүй.

Хэл ярианы гол үндэс бол харилцаа юм

Амьдрал, амжилт гэдэг нь үнэндээ сайн харилцаа юм. Монголчууд олны дунд үгээ бэхэл гэдэг. Уур бухимдалтай, яаруу сандруу ямар ч үед харилцаа гэдэг эмзэг ханыг гэмтээж болохгүй. Харилцах явцад гаргасан алдаа хэн нэгнийг гомдоож, сэтгэлд нь сэв суулгадаг. Дараа нь түүнийг өөрчлөх, алга болгох боломжгүй. Таны болгоомжгүй харилцаа хэн нэгний сэтгэлийн мухарт шарх болон үлдэнэ. Тиймээс “Таныг хүмүүс тойрон хүрээлэхгүй байгаа бол харилцаагаа эргэн нэг хараарай” хэмээн харилцааны онолчид сургадаг.

Мөн хүмүүсийн хооронд анх үүсэж буй харилцааны хамгийн тааламжит хэсэг бол инээмсэглэл юм. Инээмсэглэлийн дараа мэдээж гар барилт. Танилцаж буй хүнийхээ гарыг бүтэн чанга атгаж нүд рүү нь эгц хар, эмэгтэй хүнтэй танилцаж буй бол эхэлж гараа сунгаарай.

Зарим хүн эх хэлээ бүрэн эзэмшиж таниагүй, монгол хэлээрээ зөв сайхан харилцаж чадахгүйгээсээ болж харилцааны алдаа гаргах нь олон. “Аягүй сайхан дуу, аймаар гоё байсан, тээ, одоо, эсвэл” гэх сул үгсийг тоть мэт давтах нь яриаг ойлгомжгүй, ядмаг болгодог.

Ярианы хэлийг олон түмэнд ойр дотно, уян зөөлөн, соёлтой болгодог зүйлс нь монгол уламжлалт ёс заншил, эерүүлэл, цээрлэл, хүндэтгэл үгсийн баялаг сан билээ. Хүндэтгэлийн үгсийг зөв сайхан хэрэглэж сурах нь яриаг зөөлөн, амттай болгоно. Буруу зөрүү ярьсан хүнийг “худалч, тэнэг” гэж загнахын оронд “Та ташаарч байна, та андуурсан байлгүй дээ” гэж хэлэхэд тухайн хүн аядуухан хүлээж авна. “Дондог өвчин туссан байна” гэхийн оронд “Бие нь тааруу байна, чилээрхүү байна” гэх, шууд өөрийгөө зөвтгөлгүй “Буруу ч байж болно, уучлаарай, үнэн болов уу гэж бодож байна” гэвэл харилцаа зөөлөрнө.

Илтгэх урлагийн онол, арга зүй номд энэ мэтчилэн сонирхолтой жишээ, баримтууд олон бий.

Цаашлаад, танхимыг бүрэн эзэмдэж, хүмүүсийг суудлаасаа өндөлзтөл, ялаа ниссэн ч сонсогдтол ярих, сонсогчидтойгоо сэтгэл зүрхээрээ холбогдох, гайхмаар биширмээр илтгэлийг хэрхэн бэлтгэх талаар нэгбүрчлэн зааж, илтгэл, эссе бичих арга технологийг дэлгэрэнгүй, ойлгомжтой заасан байгаа шүү.

МУИС Пресс хэвлэлийн газраас эрхлэн гаргасан энэ бүтээлийг МУИС-ийн багш, докторууд хамтран бичсэн бөгөөд хэл найруулга, утга агуулга сайн, бүх насныхан унших, ашиглах боломжтой сайхан ном болсныг онцолж байна.

Та номыг худалдан авахыг хүсвэл коммент хэсэгт утасны дугаараа үлдээн захиалга өгч болно. Мөн хөл хорионы дараа МУИС-ийн төв номын сангийн 1 давхарт байрлах номын дэлгүүрээс аваарай .

Н.Алтантөгс “Монгол хятадын социалист найрамдлын мандал, буурлын түүх”

“МУИС Пресс Хэвлэлийн Газар”-аас ХХ ЗУУНЫ МОНГОЛЫН ТҮҮХ эрдэм шинжилгээний бүтээлийн цуврал эрхлэн гаргаж эхэллээ. Энэхүү цувралын эхний ном манай Түүхийн тэнхимийн багш, Түүхийн ухааны доктор (Ph.D) Н.Алтантөгсийн бичсэн “Монгол-Хятадын социалист найрамдлын мандал, буурлын түүх (БНМАУ-БНХАУ-ын 1949-1964 оны худалдаа, тээвэр, ажиллах хүч, зээл, тусламжийн харилцаанд хийсэн шинжилгээ)” нэгэн сэдэвт судалгааны бүтээл юм.

Намжилчойжилын Алтантөгс

1982 онд Улаанбаатар хотын Багануур дүүрэгт төрсөн. 2017 онд БНХАУ-ын Жилинь их сургуульд түүхийн ухааны докторын зэрэг (PhD) хамгаалсан. 2018 оноос эхлэн МУИС-ийн түүхийн тэнхимд багшаар ажиллаж байна. Н.Алтантөгс нь Монголын түүхийн социализмын үеэр судалгаа хийдэг бөгөөд 10 гаруй эрдэм шинжилгээний өгүүлэл, илтгэл нийтлүүлжээ.

Энэ номд 1949-1964 оны үед манай улс хятад улсын хоорондох эдийн засаг, худалдааны чиглэлээр хамтран ажиллаж байсан түүхийг баримтаар өгүүлжээ. Та бүтээлийнхээ онцлогийг манай уншигчдад товч танилцуулаач.

-Бүтээлийн онцлогийг зохиогчийн хувьд дараах гурван зүйлээр тодорхойлж болно. Нэгдүгээрт, Бүтээлийн дийлэнх хэсэг урьд өмнө судалгааны эргэлтэд ороогүй шинэ баримт, материалуудад үндэслэн бичигдсэн. Үүний ихэнх нь Монгол улсын Үндэсний Төв Архивын баримтууд юм. Мөн тус сэдвийн хүрээнд англи, хятад, орос хэл дээр нийтлэгдсэн архивын баримт, дурдатгал, сонин хэвлэлийн мэдээ зэргийг аль болох өргөнөөр ашиглахыг хичээсэн. Иймээс эх сурвалжийн хувьд харьцангуй шинэлэг ба өргөн хүрээг хамарсан онцлогтой болов уу гэж бодож байна. Хоёрдугаарт, 1949 оноос хойших Монгол-Хятадын харилцааны хамгийн найрамдалтай байсан цаг үеийг тусгайлан судалж, Монгол-Хятадын “ах, дүүгийн эвдэршгүй ган бат найрамдал” гэгдэх харилцааны цаана хоёр улсын үндэсний эрх ашгаа эрхэмлэсэн бодлогууд зөрчилдөж байсныг эдийн засгийн харилцаагаар жишээ болгон харуулсан. Гуравдугаарт, Монгол-Хятадын харилцаа нь Орос-Хятадын харилцаанаас тусдаа хөгжих боломжгүй юм гэдгийг худалдаа, эдийн засаг, ажиллах хүч, тээврийн салбарын тоо баримтуудаар нотлохыг оролдсон. Манай Монгол улс бол далайд гарцгүй, түгжигдмэл, дэлхийн хоёр хэт их гүрэнтэй хиллэдэг. 1950-60-аад оны Монгол-Хятадын харилцаа нь Зөвлөлт-Хятадын харилцаан дахь өчүүхэн төдий хувиралт, өөрчлөлтийн улмаас донслон доргиж, хурдасч, удааширч ирснийг энэ судалгаанаас харж болно. Энэ бол өнөөдөр ч хэвээр байгаа үзэгдэл юм.

Монголд урьж авчирсан хятад ажилчид дундаас шинэ санаа дэвшүүлж ажлын бүтээмж нэмэгдүүлсэн ажилтнуудыг Монгол Улсын төрийн дээд шагналуудаар шагнаж байсан нь сонирхол татлаа. Энэ тухай дэлгэрүүлбэл?

-Монголд ажиллах хугацаандаа маш олон хятад ажилчид төрийн дээд одон, медалиар шагнуулсан. Жишээлбэл, БНХАУ-ын буцалтгүй тусламжаар хятад ажилчид Энхтайваны гүүрийг барьж, 1958 онд ашиглалтад оруулахад АИХ-ын Тэргүүлэгчдийн зарлигаар гүүрний барилга дээр ажиллаж байсан хятад ажилчдаас 3 хүнийг Хөдөлмөрийн гавьяаны одонгоор, 10 хүнийг Алтангадас одонгоор, 40 хүнийг Хөдөлмөрийн хүндэт медалиар шагнаж байсан. Монгол дахь зарим хятад ажилчид үүрэгт ажлаа сайн хийж, ахиу цалин мөнгө авч, түүнийхээ 30 хүртэл хувийг ар гэртээ гуйвуулж, аж амьдралдаа нэмэр болгож байсан бөгөөд тэднийг өөрсдийн ард, иргэдийн адил төрийн дээд одон, медалиар шагнаж байсан явдал бол БНМАУ-ын үед түгээмэл дэлгэрсэн социалист үзэл суртлын кампанит ажил юм. Ингэж шагнах нь тухайн үеийн Монгол-Хятадын “ахан дүүсийн найрамдлын” тухай үзэл сурталд ч таарч тохирч байв.

Монгол Хятадын худалдаа эдийн засгийн харилцаа хэдий үеэс буурав, нөлөөлсөн хүчин зүйл юу байв?

-1960-аад онд Зөвлөлт-Хятадын харилцаанд томоохон эргэлт гарч, бие биеэ “ах, дүү” гэж нэрлэж байсан хоёр их улсын хооронд дэлхийн социалист системд манлайлахын төлөөх зөрчил ил тод явагдаж эхэлсэн. Зөвлөлтийн зүгээс Хятадад эдийн засгийн шахалт үзүүлж, мэргэжилтнүүдээ татаж, зээл тусламжаа царцаасан. Хятадын зүгээс дэлхийн социалист улсуудын дотор тэргүүлэх байр суурь эзлэхийг далдуур зорьж, жижиг социалист улсуудыг, түүний дотор Монголыг өөртөө татах ажиллагаа явуулж байсан. Монголын эрх баригчид Зөвлөлт-Хятадын маргаанд Зөвлөлтийн талд орж, ХКН-ыг шүүмжлэх болсон. Зөвлөлт-Хятадын харилцааны хүйтрэлийг даган 1960-аад оны эхнээс Монгол-Хятадын улс төрийн найрамдалт харилцаа үгүй болмогц эдийн засгийн харилцаа огцом унаж эхэлсэн. Монголын тал өөрийн эдийн засгийн ашиг сонирхлынхоо үүднээс Хятадтай тогтоосон эдийн засгийн харилцаагаа хэвээр хадгалахыг хичээсэн боловч Монголын умард, өмнөд хөршүүд хоорондоо зөрчилдсөн нөхцөлд монголчууд хятадтай төвийг сахисан байдлаар худалдаа хийх ямар ч боломжгүй болох нь харагдсан. Энэ үед Монгол-Хятадын эдийн засгийн харилцаа нь цэвэр улс төрийн хүчин зүйл дээр үндэслэж байсан нь тодорхой болсон. Далайд гарцгүй, хоёр их улстай хиллэдэг геополитикийн нөхцөл нь монголчуу

дад ямар ч сонголт үлдээдэггүй гэдгийг бид эндээс их тодорхой олж харж болно. Хоёр хөрш маань муудалцсан нөхцөлд монголчууд төвийг сахина гэдэг бол амиа хорлохтой адил үйлдэл юм. Хэрэв Зөвлөлт, Хятад хоёр дайтвал цэргийн ажиллагаа явуулах хамгийн чухал театр нь БНМАУ-ын нутаг дэвсгэр, түүний төмөр зам дагуух бүс нутаг байв. Иймээс Монголын эрх баригчид нөхцөл байдал эгзэгтэй болж байгааг мэдрэн хятадтай тогтоосон эдийн засгийн харилцаагаа зөнд нь орхиж, Варшавын гэрээнд нэгдэхийг оролдсон бөгөөд улмаар 1966 онд Зөвлөлтийн цэргийг нутагтаа оруулж ирсэн. Энэ нь цагаа олсон шийдвэр байсан нь цаашдын үйл явдлын өрнөлөөс харагддаг.

Монгол хэлээр орчуулах эрхийг авлаа

МУИС Пресс хэвлэлийн газар “Whу gender matters in economics” сурах бичгийг монгол хэлээр орчуулан гаргах эрхийг Принцетоны их сургуулийн хэвлэлийн газраас албан ёсоор авлаа. Сурах бичгийг МУИС-ийн эдийн засгийн тэнхимийн багш Б.Отгонтөгс орчуулж эхлээд байна.